Ανάλυση κύκλου ζωής και ενεργειακή σήμανση κουφωμάτων

Η μελέτη Ανάλυσης Κύκλου Ζωής (ΑΚΖ) είναι ένα σύνολο συστηµατικών διεργασιών µε σκοπό τη συλλογή και εξέταση των στοιχείων εισόδου και εξόδου των ενεργειακών ισοζυγίων και ισοζυγίων μάζας, και των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που συνδέονται µε αυτά και προσδιορίζονται απευθείας µέσω της λειτουργίας του προϊόντος κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής.

Η δομή της ΑΚΖ περιγράφεται αναλυτικά στο πρότυπο ISO 14040.

Εάν θέλαμε να εμβαθύνουμε λίγο περισσότερο και να εξειδικεύσουμε την ΑΚΖ για ένα κούφωμα, θα έπρεπε να βρούμε και να επεξεργαστούμε στοιχεία από:

• Την παραγωγή (στοιχεία για την παραγωγή των πρώτων υλών, όπως π.χ. προφίλ, εξαρτήματα, κ.λπ.)
• Την κατασκευή (στοιχεία για την κατασκευή του κουφώματος, όπως π.χ. κατανάλωση ενέργειας)
• Τη διανομή (βάρος, όγκος, απόσταση και καύσιμο)
• Τη χρήση (εξοικονόμηση ενέργειας που παρέχει και συντήρηση που απαιτείται)
• Το τέλος ζωής (επαναχρησιμοποίηση ή % ανακύκλωση)

Για την εξαγωγή των σχετικών συμπερασμάτων χρησιμοποιούνται εξειδικευμένα λογισμικά, όπως το GaBi, το openLCA, το LCA Calculator, το SimaPro, κ.ά. Τα προγράμματα αυτά έχουν βάσεις δεδομένων, ενώ ο κάθε χρήστης μπορεί να προσθέσει τα δικά του, αλλά και να δημιουργήσει νέες βάσεις δεδομένων. Στη συνέχεια παρουσιάζονται ενδεικτικά κάποιοι από τους παράγοντες που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά την ΑΚΖ ενός κουφώματος.

1. Βάρος υλικού για την κατασκευή ενός κουφώματος και χρησιμοποιούμενη ενέργεια κατά τη διαδικασία κατασκευής
   Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται στοιχεία για την κατασκευή ενός τυπικού παραθύρου διαστάσεων 1,23 x 1,48 μέτρων. Όπως φαίνεται από τον ανωτέρω πίνακα, το κούφωμα με προφίλ αλουμινίου είναι το πιο ελαφρύ, κάτι που ισοδυναμεί με λιγότερες καταναλώσεις καυσίμων και εκπομπές αερίων ρύπων κατά τη μεταφορά του προϊόντος. Επιπροσθέτως, το κούφωμα με προφίλ αλουμινίου ενσωματώνει και τη λιγότερη ενέργεια κατά τη διεργασία της κατασκευής του.
2. Χρόνος ζωής
   Η διάρκεια ζωής του προϊόντος μπορεί να υπολογιστεί από 30 έως 40 έτη κατά μέσο όρο, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι μονωτικοί υαλοπίνακες έχουν μια διάρκεια ζωής περίπου 20 ετών, με το πλαίσιο να έχει σχεδόν διπλάσια διάρκεια ζωής.Σύμφωνα με σχετική μελέτη του Πανεπιστημίου Νάπιερ (Εδιμβούργο, Ηνωμένο Βασίλειο), τα κουφώματα που είναι κατασκευασμένα από ξύλο, αλουμίνιο ή ξύλο & αλουμίνιο έχουν διάρκεια ζωής μεγαλύτερη των 35 ετών (κατά μέσο όρο 40-50 έτη), ενώ τα κουφώματα από PVC φέρεται να έχουν διάρκεια ζωής 25-30 έτη (η κύρια αιτία της μειωμένης ζωής οφείλεται στη γήρανση λόγω της υπεριώδους ακτινοβολίας).Θα πρέπει να αναφερθεί ότι η σωστή εγκατάσταση και συντήρηση επιδρούν σημαντικά στη διάρκεια ζωής του κουφώματος και είναι πιθανό να αποτελούν σημαντικότερη παράμετρο για τη ζωή του προϊόντος ακόμη και από το είδος του υλικού του πλαισίου.Επιβάλλεται να σημειωθεί ότι οι πραγματικές ιδιότητες του κουφώματος, τα χαρακτηριστικά της εγκατάστασης και η πραγματική θέση (νότιος, βόρειος, ανατολικός ή δυτικός προσανατολισμός, κεκλιμένο ή κατακόρυφο, κοντά στη θάλασσα ή όχι, κ.λπ.), καθώς και η συντήρησή του, έχουν μια πολύ μεγάλη επίδραση στη διάρκεια ζωής του κουφώματος και των συστατικών μερών του.
3. Τέλος ζωής
   Τα απόβλητα στο τέλος ζωής των κουφωμάτων είναι γυαλί, ξύλο, πλαστικό (UPVC), μέταλλο, ελαστικά και υλικά στεγανοποίησης. Ο διαχωρισμός των υλικών αυτών μπορεί να επιτευχθεί είτε στην πηγή (εταιρείες κατασκευής και τοποθέτησης κουφωμάτων) είτε σε εταιρείες διαχείρισης αποβλήτων.

• Πλαστικό (UPVC) – Το UPVC, από το οποίο κατασκευάζονται τα πλαστικά κουφώματα, έχει θεωρηθεί ως ένα δύσκολο υλικό για ανακύκλωση. Σε ορισμένες χώρες (π.χ. Ολλανδία, Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία και Γερμανία) υπάρχουν πλέον εταιρείες οι οποίες ασχολούνται με την ανακύκλωσή του. Επιπροσθέτως, το πλαστικό προφίλ είναι πιο νέο υλικό συγκριτικά με το ξύλο, το αλουμίνιο και το σίδηρο, οπότε οι ανάγκες ανακύκλωσης αυτού λόγω αντικατάστασης κουφωμάτων έχουν προκύψει σχετικά πρόσφατα. Τα πλαστικά κουφώματα έχουν χερούλια, μεντεσέδες, κλειδαριές και άλλα εξαρτήματα. Επιπροσθέτως, εσωτερικά του προφίλ UPVC τοποθετείται κομμάτι χάλυβα για την ενίσχυση της αντοχής αυτού. Αυτό συνεπάγεται ότι τα κουφώματα θα πρέπει να καταστραφούν πλήρως για να γίνει ο διαχωρισμός και η ανακύκλωση των υλικών, κάτι που οδηγεί σε αυξημένες απαιτήσεις διαχείρισης συγκριτικά με τα άλλα υλικά. Από διάφορες μελέτες προκύπτει ένα ποσοστό 10-13,7% ανακυκλωσιμότητας των πλαστικών κουφωμάτων. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι τα προφίλ από ανακυκλωμένο PVC μπορεί να περιέχουν ενώσεις του μολύβδου σε ποσοστό μεγαλύτερο του 0,1%. Αυτές αντιμετωπίζονται ως ουσίες που προκαλούν πολύ μεγάλη ανησυχία για περιβαλλοντικά θέματα, σύμφωνα με τον κανονισμό REACH της ΕΕ.
• Αλουμίνιο – Οι μελέτες έδειξαν ότι περισσότερο από το 96% του αλουμινίου συλλέγεται από τα σημεία αντικατάστασης κουφωμάτων ή άλλες θέσεις κατεδάφισης. Σε αυτό συμβάλει και η υψηλή τιμή αγοράς του σκραπ (περίπου 1 ευρώ/κιλό) που επικρατεί στην αγορά. Συνολικά, μπορούμε να πούμε ότι το ποσοστό ανακύκλωσης των προφίλ αλουμινίου είναι περίπου 93% (λαμβάνοντας υπόψη τη συλλογή, την προετοιμασία του σκραπ και τις απώλειες κατά την τήξη).
• Ξύλο – Τα πλαίσια από τα ξύλινα παράθυρα μπορούν να χρησιμοποιούνται μόνο για την ανάκτηση ενέργειας ή να πηγαίνουν σε χώρους υγειονομικής ταφής. Αυτό οφείλεται στη χρήση χρωμάτων και συντηρητικών ή/και την επιδείνωση της ποιότητας του ξύλου με την πάροδο του χρόνου. Τα ξύλινα προφίλ κουφωμάτων δεν ανακυκλώνονται και το μεγαλύτερο μέρος του ξύλου ανακτάται (αποτέφρωση με ανάκτηση θερμότητας). Εάν υποθέσουμε ότι το ποσοστό ανάκτησης (θερμότητα) είναι 80%, ένα 10% οδηγείται σε αποτέφρωση χωρίς ανάκτηση θερμότητας και ένα ποσοστό 10% πηγαίνει στους χώρους υγειονομικής ταφής.

Ενεργειακή σήμανση (Energy labelling)

Οι ευρωπαϊκές νομοθεσίες που πρόκειται να επιφέρουν αλλαγές στα κουφώματα τα επόμενα χρόνια είναι η οδηγία 2009/125/ΕΚ και η οδηγία 2010/30/ΕΕ.

Οδηγία 2009/125/ΕΚ

Η οδηγία 2009/125/ΕΚ έγινε νόμος του ελληνικού κράτους με το ΠΔ 7/11 (ΦΕΚ 14/Α/11.02.2011). Η οδηγία καθορίζει ένα πλαίσιο για τη θέσπιση κοινοτικών απαιτήσεων οικολογικού σχεδιασμού για τα συνδεόμενα με την ενέργεια προϊόντα προκειμένου να διασφαλίζεται η ελεύθερη κυκλοφορία των προϊόντων αυτών στην εσωτερική αγορά

Σύμφωνα με την οδηγία 2009/125/ΕΚ, «συνδεόμενο με την ενέργεια προϊόν» ή «προϊόν» είναι κάθε προϊόν που κατά τη χρήση του έχει αντίκτυπο στην κατανάλωση ενέργειας και διατίθεται στην αγορά ή/και τίθεται σε λειτουργία στην Ένωση, συμπεριλαμβανομένων των εξαρτημάτων τα οποία προορίζονται να ενσωματωθούν σε συνδεόμενα με την ενέργεια προϊόντα, που εμπίπτουν στην παρούσα οδηγία και τα οποία διατίθενται στην αγορά ή/και τίθενται σε λειτουργία ως μεμονωμένα εξαρτήματα για τελικούς χρήστες, και των οποίων οι περιβαλλοντικές επιδόσεις μπορούν να αξιολογούνται με ανεξάρτητο τρόπο.

Οδηγία 2010/30/ΕΚ

Η οδηγία 2010/30/ΕΚ έγινε νόμος του ελληνικού κράτους με την ΥΑ 12400/1108 (ΦΕΚ 2301/Β/14.10.2011). Η οδηγία εφαρμόζεται σε συνδεόμενα με την ενέργεια προϊόντα που έχουν σημαντικό άμεσο ή έμμεσο αντίκτυπο στην κατανάλωση ενέργειας και, κατά περίπτωση, άλλων βασικών πόρων κατά τη χρήση.

Η οδηγία-πλαίσιο 2010/30/ΕΕ περιλαμβάνει ένα σύστημα σήμανσης που διατηρεί το σκεπτικό των ενεργειακών τάξεων από Α έως G για προϊόντα που εισέρχονται στην αγορά για πρώτη φορά. Η κλίμακα προσδιορίζεται και χρωματικά με το G να είναι κόκκινο και το Α πράσινο.

Όπως αναφέρθηκε, η ενεργειακή ετικέτα της Ευρωπαϊκής Ένωσης βασίζεται στην οδηγία-πλαίσιο 2010/30/ΕΕ και έχει ως στόχο να βοηθήσει τους καταναλωτές να επιλέγουν προϊόντα με μικρό ενεργειακό αποτύπωμα. Οι ετικέτες αυτές απαντώνται σε προϊόντα που καταναλώνουν άμεσα ενέργεια, όπως π.χ. λευκές οικιακές συσκευές, λαμπτήρες κ.ά.

Το πεδίο εφαρμογής της ενεργειακής ετικέτας της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο προσεχές μέλλον επεκτείνεται και σε μη οικιακά προϊόντα, τα οποία καταναλώνουν έμμεσα ενέργεια, όπως π.χ. κουφώματα.

Η υπάρχουσα κατάσταση σχετικά με την ενεργειακή σήμανση κουφωμάτων

Τη δεδομένη χρονική στιγμή υπάρχουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση 12 σχήματα υπολογισμού της ενεργειακής επίδοσης ενός κουφώματος, σε 11 χώρες, χωρίς να υπάρχει κάποια νομική υποχρέωση για σχετική σήμανση, δηλαδή η σήμανση είναι προαιρετική.

Τα 12 σχήματα υπολογισμού της ενεργειακής απόδοσης ενός κουφώματος λαμβάνουν υπόψη διαφορετικές παραμέτρους. Οι κοινές παράμετροι είναι οι εξής:

• Θερμοπερατότητα του κουφώματος U_w (W/m²K)
• Η διαπερατότητα της ηλιακής ενέργειας (g factor) του υαλοπίνακα
• Η κλάση αεροπερατότητας του κουφώματος (m³/m²h)

Το επόμενο χρονικό διάστημα αναμένεται να θεσμοθετηθεί και να εφαρμοστεί ένα κοινό σχήμα για την ενεργειακή σήμανση των κουφωμάτων σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο υπολογισμός της ενεργειακής επίδοσης ενός παραθύρου αναμένεται ότι θα βασίζεται στο ενεργειακό ισοζύγιο αυτού (συμπεριλαμβανομένων τόσο του ηλιακού κέρδους όσο και της απώλειας θερμότητας).

Στέλιος Λαμπρακόπουλος
slamprako@gmail.com

---

Βιβλιογραφικές πηγές

• Οδηγία 2009/125/ΕΚ
• Οδηγία 2010/30/ΕΚ
• http://www.ecodesign-windows.eu/