Ενέργεια & Περιβάλλον ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ Επικαιροτητα

Ευρωπαϊκές πολιτικές εξοικονόμησης ενέργειας και αναβάθμισης κτηρίων

11/01/2017Τελευταία Ενημέρωση: 11/01/2017

13 minutes read

‘Αρθρο του επίκουρου καθηγητή της Σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών ΕΜΠ Χάρη Δούκα, με την επιστημονική συνδρομή των συνεργατών του, Χαράλαμπου Μαλαματένιου (διδάκτωρ μηχανολόγος μηχανικός ΕΜΠ, υπεύθυνος Τμήματος Εκπαίδευσης του ΚΑΠΕ) και Νίκου Γκόνη (υποψήφιος διδάκτωρ μηχανολόγος μηχανικός της Σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών ΕΜΠ)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Από το σύνολο της πρωτογενούς ενέργειας που καταναλώνεται σε παγκόσμιο επίπεδο μόνο το 32% αποτελεί το τμήμα που χρησιμοποιείται, ενώ το υπόλοιπο 68% σπαταλάται υπό μορφή απωλειών. [1]

Πιο συγκεκριμένα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) μόνο τα κτήρια είναι υπεύθυνα για το 40% της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης και το 36% των εκπομπών αερίου θερμοκηπίου. Ενώ τα νέα κτήρια, γενικά, απαιτούν λιγότερο από 3-5 λίτρα πετρελαίου θέρμανσης ανά τετραγωνικό μέτρο το έτος, τα παλαιότερα κτήρια κατά μέσο όρο απαιτούν 25 λίτρα κατ’ έτος. Κάποια ενεργοβόρα κτήρια, μάλιστα, απαιτούν ακόμη και 60 λίτρα/m²/έτος. Εξάλλου, περίπου το 35% των κτηρίων της ΕΕ έχουν ηλικία μεγαλύτερη των 50 ετών. [2]

Με τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτηρίων είναι δυνατή η μείωση της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης της ΕΕ κατά 5 έως 6%, με παράλληλη μείωση των εκπομπών CO₂ κατά περίπου 5%. [2]

Σε συνέχεια των ανωτέρω, η ΕΕ έχει θεσπίσει μια σειρά «νομοθετημάτων» (κατά βάση οδηγιών), με κύριο στόχο τη βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας των κρατών μελών της και, κατ’ επέκταση, τη μείωση της ενεργειακής της εξάρτησης. Μάλιστα, η μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης των κτηρίων αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους πυλώνες του ευρύτερου στόχου για βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας και αυτό αποδεικνύεται με μια σειρά διατάξεων που αφορούν τον κτηριακό τομέα.

Στη συνέχεια, παρουσιάζεται συνοπτικά το ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο σχετικά με την ενεργειακή αποδοτικότητα των κτηρίων σε δύο μέρη. Στο τέταρτο μέρος παρουσιάζεται ο νέος ρόλος που καλείται να έχει το εργατικό δυναμικό του κατασκευαστικού κλάδου και στο τελευταίο μέρος παρατίθενται κάποιες προτάσεις πολιτικής προς αυτήν την κατεύθυνση.

ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Ενεργειακή απόδοση κτηρίων

Το 2002 η Ευρωπαϊκή Κοινότητα εκδίδει την κοινοτική οδηγία 2002/91/EK (Energy Performance of Buildings Directive – EPBD) [3], όπου για πρώτη φορά χρησιμοποιείται επίσημα ο όρος «ενεργειακή αποδοτικότητα των κτηρίων». Οι διατάξεις της καλύπτουν τις ενεργειακές ανάγκες για θέρμανση χώρων, παραγωγή ζεστού νερού χρήσης, ψύξη, αερισμό και φωτισμό για νεόδμητα αλλά και υφιστάμενα κτήρια, και αποτέλεσε για πολλά χρόνια το κύριο «νομικό εργαλείο» της Ευρωπαϊκής Κοινότητας με στόχο την οικονομικά αποδοτική βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτηρίων.

Η οδηγία θεσπίζει απαιτήσεις που αφορούν το γενικό πλαίσιο για μια μεθοδολογία υπολογισμού της ολοκληρωμένης ενεργειακής απόδοσης των κτηρίων, την εφαρμογή ελαχίστων απαιτήσεων για την ενεργειακή απόδοση των νέων και ριζικά ανακαινισμένων κτηρίων, την ενεργειακή πιστοποίηση των κτηρίων και την τακτική επιθεώρηση των λεβήτων και των εγκαταστάσεων κλιματισμού.

Το 2010 η ΕΕ, μέσω της οδηγίας 2010/31/ΕΕ (EPBD recast) [4], εκδίδει την αναδιατύπωση της οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση των κτηρίων και εισάγει την έννοια του «κτηρίου σχεδόν μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας», υποχρεώνει τα κράτη μέλη να καταθέσουν εθνικά σχέδια αύξησης του αριθμού των κτηρίων με σχεδόν μηδενική κατανάλωση ενέργειας και θέτει ως στόχο από τις 31 Δεκεμβρίου 2020 όλα τα νέα κτήρια να αποτελούν κτήρια με σχεδόν μηδενική κατανάλωση ενέργειας, ενώ τα νέα κτήρια που στεγάζουν δημόσιες αρχές ή είναι ιδιοκτησίας τους να αποτελούν και αυτά κτήρια με σχεδόν μηδενική κατανάλωση ενέργειας μετά τις 31 Δεκεμβρίου 2018.

Τέλος, εισάγεται η μεθοδολογία του καθορισμού των ελαχίστων ενεργειακών απαιτήσεων βάσει υπολογισμών βελτίστου κόστους, δίνοντας τη δυνατότητα για θέσπιση διαφορετικών απαιτήσεων για νέα και υφιστάμενα κτήρια.

Ενεργειακή απόδοση κατά την τελική χρήση και τις ενεργειακές υπηρεσίες

Η κοινοτική οδηγία 2006/32/EK αντικαθιστά την προκάτοχο της (οδηγία 93/76/EK) και θέτει ενδεικτικά μέτρα [5], κίνητρα, καθώς και οικονομικά και νομικά πλαίσια, έτσι ώστε να αρθούν τα εμπόδια και οι ατέλειες της αγοράς που παρεμποδίζουν την αποδοτική χρήση της ενέργειας. Επίσης, δημιουργεί συνθήκες για την ανάπτυξη και την προώθηση μιας αγοράς προσανατολισμένης προς τις υπηρεσίες ενέργειας, ώστε να μπορούν να εφαρμοστούν προγράμματα εξοικονόμησης ενέργειας και άλλα μέτρα που συντελούν στην προώθηση της ενεργειακής απόδοσης.

Σύμφωνα με την οδηγία αυτή (Energy Services Directive – ESD), τα κράτη μέλη οφείλουν να υιοθετήσουν και να επιτύχουν 9% μείωση στην καταναλισκόμενη ενέργεια, μέσα στο πλαίσιο του εθνικού σχεδίου δράσης για την ενεργειακή απόδοση (ΣΔΕΑ). Επίσης, τα κράτη μέλη είναι υπεύθυνα για τη σύσταση ανεξαρτήτων δημοσίων οργανισμών, οι οποίοι θα είναι υπεύθυνοι για την παρακολούθηση της προόδου. Ο δημόσιος τομέας, επίσης, πρέπει να πάρει μέτρα με σκοπό την αγορά συσκευών και οχημάτων που καταναλώνουν χαμηλά ποσά ενέργειας, καθώς και τη σύσταση οργάνων οικονομικής υποστήριξης. Ένα άλλο σημαντικό σημείο της οδηγίας αυτής αφορά τους λογαριασμούς για την αγορά ενέργειας που πληρώνουν οι κάτοικοι του κράτους μέλους, οι οποίοι πρέπει να βασίζονται μόνο στην εκάστοτε κατανάλωση. Επίσης, πρέπει να εγκαθίστανται σε κάθε καταναλωτή προσωπικοί μετρητές που να δείχνουν το ακριβές ποσό ενέργειας που καταναλώθηκε.

Οδηγία για την ενεργειακή απόδοση

Η ευρωπαϊκή οδηγία 2012/27/EΕ για την ενεργειακή απόδοση (Energy Efficiency Directive – EED) [6] καταγράφει κάποιες τροποποιήσεις των οδηγιών 2009/125/EK και 2010/30/EΕ, και καταργεί τις οδηγίες 2004/8/EK και 2006/32/EK. Η οδηγία αυτή θεσπίζει ένα κοινό πλαίσιο μέτρων για την προώθηση της ενεργειακής απόδοσης εντός της ΕΕ προκειμένου να διασφαλίσει την επίτευξη του πρωταρχικού στόχου για το 2020 της ΕΕ για 20% στην ενεργειακή απόδοση και να προετοιμάσει το έδαφος για περαιτέρω βελτιώσεις της ενεργειακής απόδοσης πέραν της προαναφερομένης χρονολογίας.

Στο άρθρο 3 της εν λόγω οδηγίας ορίζεται ότι κάθε κράτος μέλος θεσπίζει έναν ενδεικτικό εθνικό στόχο ενεργειακής απόδοσης, βασιζόμενο είτε στην πρωτογενή ή τελική κατανάλωση ενέργειας, είτε στην εξοικονόμηση πρωτογενούς ή τελικής ενέργειας, είτε στην ενεργειακή ένταση. Εν συνεχεία, στο άρθρο 7 της οδηγίας ορίζεται στόχος εξοικονόμησης ενέργειας στην τελική χρήση. Ο στόχος αυτός ισοδυναμεί τουλάχιστον με την πραγματοποίηση νέων εξοικονομήσεων κάθε χρόνο, από την 1^η Ιανουαρίου 2014 έως τις 31^η Δεκεμβρίου 2020, ίσων με το 1,5% των κατ’ όγκο ετήσιων πωλήσεων ενέργειας στους τελικούς καταναλωτές όλων των διανομέων ενέργειας ή όλων των εταιρειών λιανικής πώλησης ενέργειας, σε σχέση με τον μέσο όρο των τριών τελευταίων ετών πριν από την 1^η Ιανουαρίου 2013, με τη δυνατότητα εξαίρεσης των κατ’ όγκο πωλήσεων ενέργειας που χρησιμοποιείται στις μεταφορές. Για την επίτευξη του στόχου αυτού, κάθε κράτος μέλος δύναται είτε να εφαρμόσει εναλλακτικά μέτρα πολιτικής, είτε να σχεδιάσει καθεστώτα επιβολής, μετακυλώντας το στόχο στους διανομείς ενέργειας ή/και τις εταιρείες λιανικής πώλησης ενέργειας, είτε να προβεί στο συνδυασμό και των δύο.

Οι κυριότερες διατάξεις της συγκεκριμένης οδηγίας που σχετίζονται με τον κτηριακό τομέα είναι οι εξής:

Τα κράτη μέλη θεσπίζουν μια μακροπρόθεσμη στρατηγική για την κινητοποίηση επενδύσεων για την ανακαίνιση του εθνικού κτηριακού αποθέματος.
Κάθε κράτος μέλος μεριμνά, ώστε από την 1^η Ιανουαρίου 2014 να ανακαινίζεται κάθε χρόνο το 3% του συνολικού εμβαδού δαπέδου θερμαινομένων ή/και ψυχομένων κτηρίων, που είναι ιδιόκτητα και καταλαμβανόμενα από την κεντρική δημόσια διοίκησή τους.
Τα κράτη μέλη παροτρύνουν τους δημοσίους φορείς να εγκρίνουν σχέδιο ενεργειακής απόδοσης (ΣΔΕΑ), να καθιερώσουν σύστημα διαχείρισης ενέργειας (ΣΔΕ) και να χρησιμοποιούν, ενδεχομένως, εταιρείες ενεργειακών υπηρεσιών (ΕΕΥ) και συμβάσεις ενεργειακής απόδοσης (ΣΕΑ) για να χρηματοδοτούν ανακαινίσεις και να εφαρμόζουν σχέδια για τη διατήρηση ή τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης μακροπρόθεσμα.
Τα κράτη μέλη μεριμνούν, ώστε οι επιχειρήσεις που δεν είναι μικρομεσαίες να υποβάλλονται σε επαναλαμβανόμενο ενεργειακό έλεγχο κάθε τέσσερα χρόνια ή, εναλλακτικά, να εφαρμόζουν πιστοποιημένο σύστημα ενεργειακής ή περιβαλλοντικής διαχείρισης.
Τα κράτη μέλη εξασφαλίζουν ότι, εφόσον είναι τεχνικώς εφικτό, οικονομικώς εύλογο και ανάλογο προς τη δυνητική εξοικονόμηση ενέργειας, παρέχονται σε ανταγωνιστική τιμή στους τελικούς καταναλωτές ηλεκτρικής ενέργειας, φυσικού αερίου, τηλεθέρμανσης ή τηλεψύξης και ζεστού νερού για οικιακή κατανάλωση ατομικοί μετρητές, που να αντικατοπτρίζουν επακριβώς την πραγματική ενεργειακή κατανάλωση του τελικού καταναλωτή και να παρέχουν πληροφορίες όσον αφορά τον πραγματικό χρόνο χρήσης.
Σε πολυκατοικίες και κτήρια πολλαπλών χρήσεων, όπου η θέρμανση/ψύξη παρέχεται από κεντρική πηγή ή δίκτυο τηλεθέρμανσης ή από κεντρικό σημείο παραγωγής που εξυπηρετεί πολλαπλά κτήρια, εγκαθίστανται επίσης ατομικοί μετρητές κατανάλωσης έως την 31^η Δεκεμβρίου 2016 για τη μέτρηση της κατανάλωσης για θέρμανση ή ψύξη ή για ζεστό νερό σε κάθε μονάδα, εφόσον αυτό είναι τεχνικά εφικτό και οικονομικώς αποδοτικό.

ΕΠΙΚΑΙΡΟΠΟΙΗΣΗ ΟΔΗΓΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ

Εισαγωγικά στοιχεία

Στις 30 Νοεμβρίου 2016 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε το πακέτο προτάσεων «Καθαρή Ενέργεια για Όλους τους Ευρωπαίους», γνωστό αλλιώς και ως «Χειμερινό Πακέτο» (Winter Package), με θέσεις και προτάσεις που αφορούν την ενέργεια [7]. Στόχος της είναι να διατηρήσει την ΕΕ ανταγωνιστική καθώς και να προχωρήσει τη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια, αλλάζοντας την παγκόσμια αγορά ενέργειας.

Η Επιτροπή θέλει η ΕΕ να ηγηθεί της μετάβασης στην καθαρή ενέργεια και όχι απλώς να την υιοθετήσει. Για το λόγο αυτό η ΕΕ έχει δεσμευθεί για περικοπή των εκπομπών CO₂ κατά 40% έως το 2030, ενώ παράλληλα εκμοντερνίζει και αναπτύσει την οικονομία της, παρέχοντας εργασία σε όλους τους ευρωπαίους πολίτες. Οι προτάσεις της 30^ης Νοεμβρίου 2016 έχουν τρεις κύριους σκοπούς: α) Να τοποθετήσουν πρώτη σε προτεραιότητα την ενεργειακή αποδοτικότητα, β) Να εξασφαλίσουν παγκόσμιο ηγετικό ρόλο στις ανανεώσιμες πηγές και γ) Να παρέχουν μια δίκαιη συμφωνία στους καταναλωτές.

Για το λόγο αυτό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε νέα και καινοτόμα μέτρα που αφορούν την ενεργειακή απόδοση. Τα μέτρα αυτά αναπτύσσονται σε τέσσερις βασικούς άξονες:

Καθορισμός του πλαισίου για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης
Βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτηρίων
Βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των προϊόντων (οικολογικός σχεδιασμός) και ενίσχυση των επιπέδων των καταναλωτών (σημάνσεις ενεργειακής απόδοσης)
Προτάσεις για έξυπνες χρηματοδοτήσεις για τα έξυπνα κτήρια

Το πακέτο προτάσεων της Επιτροπής «Καθαρή Ενέργεια για Όλους τους Ευρωπαίους» είναι σχεδιασμένο για να δείξει ότι η μετάβαση στην καθαρή ενέργεια είναι ο τομέας ανάπτυξης του μέλλοντος και μια αναπτυσσόμενη έξυπνη αγορά. Οι νομοθετικές προτάσεις του πακέτου καλύπτουν την ενεργειακή αποδοτικότητα, το σχεδιασμό της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, την ασφάλεια του εφοδιασμού ηλεκτρισμού και κανόνες διακυβέρνησης για την ΕΕ.

Πιο συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε προτάσεις τόσο για την αναθεώρηση της οδηγίας για την ενεργειακή αποδοτικότητα όσο και της οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση των κτηρίων, ώστε να τις εναρμονίσει με τους ενεργειακούς και κλιματικούς στόχους του 2030. Στη βάση μιας περιεκτικής αξιολόγησης κόστους οφέλους προτείνει, επίσης, να αναθεωρηθεί ο στόχος που πρέπει να καλυφθεί μέχρι το 2030 σε ένα δεσμευτικό στόχο 30% σε ευρωπαϊκό επίπεδο, δίνοντας έμφαση στις δεσμεύσεις της ΕΕ για τους διεθνείς κλιματικούς και ενεργειακούς στόχους για το 2030 και έπειτα.

Αναθεώρηση της οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση

Εκτός από τις αναγκαίες αναθεωρήσεις για να ανταποκριθούν τα κράτη μέλη στο νέο δεσμευτικό πλέον στόχο του 30% για το 2030 μία από τις κύριες αλλαγές που εισάγονται είναι η επέκταση των εξοικονομήσεων ενέργειας, όπως αυτές καθορίζονται στο άρθρο 7, έως το 2030. Μέσω του άρθρου 7 υπολογίζεται να επιτευχθεί το μισό από το απαιτούμενο ποσό εξοικονόμησης ενέργειας που προβλέπεται σε όλη την οδηγία, και ο στόχος είναι να επιτευχθεί αυτή η εξοικονόμηση με τρόπο που να οδηγεί σε μακροπρόθεσμες βελτιώσεις της ενεργειακής απόδοσης, μειώνοντας παράλληλα το κόστος και αυξάνοντας την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού. Με τη νέα οδηγία τίθενται σε αντιπαραβολή εναλλακτικά μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας με τα «καθεστώτα επιβολής της υποχρέωσης ενεργειακής απόδοσης» (Energy Efficiency Obligation Schemes) και έτσι δημιουργείται μια πιο εκσυγχρονισμένη και καθαρότερη δομή του άρθρου 7.

Τέλος, μια ακόμη τροποποίηση εντοπίζεται στο γεγονός ότι οι προβλέψεις για τη μέτρηση και την τιμολόγηση της ηλεκτρικής ενέργειας θα είναι εφεξής συγκεντρωμένες κάτω από τη νομοθεσία της εσωτερικής αγοράς (Internal Market Legislation) και δεν θα ρυθμίζεται από την νέα oδηγία. Οι προηγούμενες προβλέψεις για θέρμανση, ψύξη και ΖΝΧ, που προέρχονται από συγκεντρωτικά συστήματα, θα διευκρινίζονται και τα δικαιώματα των καταναλωτών για ξεκάθαρη και συχνή πληροφόρηση θα ενδυναμωθούν.

Αναθεώρηση της οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση των κτηρίων

Μέσω της αναθεώρησης της οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση των κτηρίων εισάγονται στοχευμένες τροποποιήσεις προκειμένου να διασφαλιστεί η ενθάρρυνση της χρήσης των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών και των έξυπνων τεχνολογιών για την αποδοτική λειτουργία των κτηρίων στο χρόνο, εκσυγχρονίζονται και διαγράφονται προβλέψεις που δεν έχουν αποδώσει τα αναμενόμενα αποτελέσματα, και ενδυναμώνεται η σύνδεση μεταξύ της επίτευξης υψηλοτέρων ρυθμών ανακαίνισης, χρηματοδότησης και ενεργειακών πιστοποιητικών.

Οι μείζονες αλλαγές που εισάγονται στη νέα οδηγία είναι οι εξής:

Ενσωμάτωση των προβλέψεων για μακροπρόθεσμες στρατηγικές ανακαίνισης (άρθρο 4 της οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση), με το βλέμμα στην επίτευξη ενός κτηριακού αποθέματος σχεδόν μηδενικών ρύπων έως το 2050
Παροχή καθαρότερων προδιαγραφών για μελέτες σκοπιμότητας πριν από τη λειτουργική παραλαβή των κτηρίων (άρθρο 6)
Εκσυγχρονισμός των προβλέψεων για επιθεωρήσεις των συστημάτων θέρμανσης και κλιματισμού (άρθρα 14, 15, 16), καθώς θα ενισχύεται η χρήση κτηριακών αυτοματισμών και ελέγχου για να εξασφαλιστεί η συνεχής υψηλή απόδοση του κτηρίου
Προώθηση της κινητικότητας (e-mobility), η οποία θα ενισχύει την εγκατάσταση σημείων επαναφόρτισης για τα ηλεκτρικά οχήματα σε σημεία που είναι απαραίτητο (π.χ. σε ιδιωτικούς χώρους).
Ορισμός του «έξυπνου κτηρίου», που θα εισάγει ένα δείκτη «ευφυΐας», ο οποίος θα αξιολογεί την τεχνολογική δυνατότητα του κτηρίου να αλληλεπιδρά με τους χρήστες και το δίκτυο
Συγκερασμός της ενεργειακής πολιτικής και της χρηματοδότησης μέσω της χρήσης των πιστοποιητικών ενεργειακής απόδοσης
Διάθεση περισσοτέρων και πιο ουσιωδών δεδομένων κτηρίων στους παράγοντες της αγοράς, με τη συλλογή δεδομένων ετησίας κατανάλωσης και πιο ισχυρών πιστοποιητικών ενεργειακής απόδοσης

ΚΤΗΡΙΑΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ

Ο ρόλος του κτηριακού τομέα στους ενεργειακούς και περιβαλλοντικούς στόχους είναι ιδιαίτερα κρίσιμος. Το εργατικό δυναμικό που ασχολείται –ή πρόκειται να ασχοληθεί– με τις ανακαινίσεις κτηρίων με υψηλές ενεργειακές επιδόσεις και με την κατασκευή νέων κτηρίων σχεδόν μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας καλείται να συμβάλλει στο μέγιστο βαθμό προς αυτήν την κατεύθυνση.

Ήδη από το 2009 η οδηγία για τις ΑΠΕ (2009/28/EK) υποχρεώνει όλα τα κράτη μέλη να έχουν αναπτύξει σχήματα πιστοποίησης ή αντίστοιχα σχήματα κατάρτισης για τους εγκαταστάτες ΑΠΕ και να τα καταστήσουν διαθέσιμα μέχρι την 31^η Δεκεμβρίου 2012. Τα επαγγέλματα που στοχεύονται είναι οι εγκαταστάτες συστημάτων ΑΠΕ μικρής κλίμακας και συγκεκριμένα οι εγκαταστάτες καυστήρων βιομάζας φωτοβολταϊκών και ηλιοθερμικών συστημάτων, συστημάτων αβαθούς γεωθερμίας και αντλιών θερμότητας. Επίσης, η οδηγία για την ενεργειακή αποδοτικότητα (2012/27/EK) περιλαμβάνει όρους για την πιστοποίηση και διαπίστευση των επαγγελματικών προσόντων σχετικά με την εγκατάσταση κτηριακών στοιχείων. Όποιο κράτος μέλος θεωρεί ότι το εθνικό επίπεδο τεχνικών ικανοτήτων, αντικειμενικότητας και αξιοπιστίας είναι ανεπαρκές, όφειλε μέχρι την 31^η Δεκεμβρίου 2014 να καταστήσει διαθέσιμα σχήματα πιστοποίησης ή/και διαπίστευσης ή/και ισοδύναμα καθεστώτα επαγγελματικών προσόντων και, όπου απαιτείται, κατάλληλα εκπαιδευτικά προγράμματα για τους υπευθύνους εγκατάστασης σχετικών με την ενέργεια δομικών στοιχείων.

Είναι κρίσιμη, λοιπόν, η άμεση λήψη μέτρων, έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένα επαρκώς καταρτισμένο εργατικό δυναμικό.

H εθνική δράση BUILD UP Skills – Greece (BUS-GR), μέρος της ευρύτερης ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας BUILD UP Skills, ανέδειξε την παραπάνω ανάγκη και για τη χώρα μας ως αποτέλεσμα διαβούλευσης με τους σχετικούς εθνικούς φορείς. Εκτιμάται ότι ο αριθμός των εργατών και τεχνιτών που απασχολούνταν στην εφαρμογή τεχνικών/τεχνολογιών εξοικονόμησης ενέργειας σε κτήρια (ή ανακαινίσεις κτηρίων) ή την εγκατάσταση συστημάτων ΑΠΕ το 2012 ανέρχονταν περίπου στις 100.000, αποτελώντας το 50% του συνόλου των εργαζομένων στον κατασκευαστικό κλάδο. Σχεδόν καμία από τις απαιτούμενες «νέες» δεξιότητες στα ειδικά θέματα της εξοικονόμησης και των ΑΠΕ δεν διδάσκεται στη δευτεροβάθμια επαγγελματική εκπαίδευση ή/και την αρχική επαγγελματική κατάρτιση, και πολύ λίγες από αυτές καλύπτονται στα ήδη υφιστάμενα (και ούτως ή άλλως περιορισμένα) προγράμματα συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης [*].

Στο πλαίσιο της ίδιας δράσης, αναπτύχθηκε ένας Εθνικός Οδικός Χάρτης Προσόντων [**] για τη διαμόρφωση εθνικής στρατηγικής για την κατάρτιση και την πιστοποίηση των προσόντων του εργατικού δυναμικού του κατασκευαστικού κλάδου, που επικυρώθηκε από τους περισσοτέρους σχετικούς εθνικούς φορείς, αποτελώντας σημείο αναφοράς για την Ελλάδα στην ΕΕ.

[*] Ανάλυση Παρούσας Κατάστασης, Φεβρουάριος 2013. Πρόσβαση μέσω: http://busconsultation.epu.ntua.gr/sites/default/files/BUILD%20UP%20Skills-Greece_Status%20quo_0.pdf [**] Εθνικός Οδικός Χάρτης Προσόντων, 2013. Πρόσβαση μέσω: http://busconsultation.epu.ntua.gr/sites/default/files/National%20Roadmap%20-%20Greece_September%202013_0.pdf

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Η ενέργεια που δεν καταναλώνεται είναι η φθηνότερη, ασφαλέστερη και πιο «σίγουρη». Από τις παραπάνω ευρωπαϊκές οδηγίες καθίσταται σαφές ότι η ΕΕ την τελευταία δεκαετία υιοθετεί μια εναλλακτική και καινοτόμα προσέγγιση στην εξοικονόμηση ενέργειας, αναγνωρίζοντας τόσο τον σημαντικό της ρόλο προς την επίτευξη της ενεργειακής της ανεξαρτησίας όσο και τα υψηλά περιθώρια βελτίωσής της. Αυτή η ενεργειακή στροφή θεωρείται μια σημαντική αναπτυξιακή ευκαιρία για την επανεκκίνηση της ευρωπαϊκής οικονομίας και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για να αποτελέσει η καθαρή ενέργεια το βασικό ενεργειακό καύσιμο της ΕΕ τα επόμενα χρόνια.

Οι πολιτικές εξοικονόμησης ενέργειας μπορούν να δημιουργήσουν προϋποθέσεις ανάπτυξης και στη χώρα μας. Επιπλέον, η βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης μπορεί να ενταχθεί στη συνολική προσπάθεια για τη στήριξη των ασθενεστέρων οικονομικά ομάδων και την εξοικονόμηση πόρων, που θα κατευθυνθούν στην αντιμετώπιση του κοινωνικού προβλήματος της ενεργειακής ανέχειας. Εξάλλου, οι δράσεις εξοικονόμησης ενέργειας και κυρίως οι παρεμβάσεις στον κτηριακό τομέα που αυτές υπαγορεύουν κρίνονται ιδιαίτερα σημαντικές για τη βιωσιμότητα του κατασκευαστικού κλάδου της χώρας, ενός από τους κατεξοχήν κινητήριους μοχλούς της ελληνικής οικονομίας των τελευταίων δεκαετιών.

Στην Ελλάδα έχουν ενσωματωθεί οι οδηγίες 2002/91/EK (νόμος 3661/2008), 2010/31/EΕ (νόμος 4122/2013), 2006/32/EK (νόμος 3855/2010), 2012/27/EΕ (νόμος 4342/2015), 2009/125/EK (ΠΔ 7/11, ΦΕΚ Α 14, 11-02-2011), 2010/30/EΕ (ΦΕΚ 2301/Β/14-10-2011). Ωστόσο, υποχρεώσεις που πηγάζουν μέσω αυτών των οδηγιών εκκρεμούν ακόμα. Για παράδειγμα, η μελέτη για τον καθορισμό των βελτίστων από πλευράς κόστους (cost-optimal) ελάχιστων απαιτήσεων βρίσκεται σε τελικό στάδιο και το εθνικό σχέδιο αύξησης του αριθμού των κτηρίων με σχεδόν μηδενική κατανάλωση ενέργειας είναι στις άμεσες προτεραιότητες του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ). Στην τροποποίηση του ΚΕΝΑΚ θα πρέπει να συμπεριλαμβάνονται οι νέες ελάχιστες απαιτήσεις ενεργειακής απόδοσης σε επίπεδο κτηρίου και δομικών στοιχείων και πιθανώς και η διάκριση νέων και υφισταμένων κτηρίων. Ο νέος ΚΕΝΑΚ αναμένεται να εκδοθεί το 2017.

Ανοιχτές ευκαιρίες εξοικονόμησης ενέργειας παραμένουν, όπως είναι για παράδειγμα τόσο ορισμένες από τις δράσεις που προβλέπονται και από το Εθνικό Σχέδιο Δράσης Ενεργειακής Απόδοσης για το 2020 [8] όσο και η αναμενόμενη εφαρμογή των ενεργειακών ελέγχων και των καθεστώτων επιβολής. Επιπλέον, καθοριστικής σημασίας για την επίτευξη του εθνικού στόχου εξοικονόμησης ενέργειας κρίνεται η υλοποίηση δράσεων στον δημόσιο τομέα, όπως η εφαρμογή συστημάτων ενεργειακής διαχείρισης, η θέσπιση ενεργειακών υπευθύνων, κ.ά.

Όσον αφορά το θέμα του εργατικού δυναμικού που απασχολείται στον κτηριακό κλάδο, πρέπει να προχωρήσουν οι ακόλουθες δράσεις:

Δημιουργία μηχανισμού για την παρακολούθηση της προόδου του Οδικού Χάρτη
Υποστήριξη νέων επαγγελματιών στο χώρο με δωρεάν (π.χ. επιχορηγούμενα) εξειδικευμένα προγράμματα κατάρτισης
Σχεδιασμός ενός κοινού πλαισίου επιμόρφωσης των εργαζομένων ανά κλάδο στα ειδικά θέματα των ανανεώσιμων πηγών ή/και της εξοικονόμησης ενέργειας
Δημιουργία βασικού προγράμματος (curriculum) για την ενεργειακή αποδοτικότητα για όλους τους απασχολούμενους στον κλάδο [***]
Δημιουργία «Παρατηρητηρίου» για τη συστηματική παρακολούθηση των αναγκών αναβάθμισης δεξιοτήτων ή/και απόκτησης νέων σε θέματα ενεργειακών τεχνολογιών
Ένταξη δράσεων προτεραιότητας για την κατάρτιση και πιστοποίηση προσόντων, και για την υποστήριξη της απασχόλησης εργατοτεχνιτών που αποκτούν τις απαιτούμενες δεξιότητες στα κονδύλια των διαρθρωτικών ταμείων
Γραμμή ενημέρωσης των ενδιαφερομένων εργατών/τεχνιτών
Διαδικτυακή εφαρμογή για τον εντοπισμό των απαιτουμένων δεξιοτήτων ανά επαγγελματική ομάδα καθώς και των κατάλληλων/πιστοποιημένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων και δομών

Τα οφέλη που θα προκύψουν από τα παραπάνω είναι τα ακόλουθα:

Συμμόρφωση της Ελλάδας με τους ευρωπαϊκούς στόχους για την εξοικονόμηση ενέργειας, τις ΑΠΕ και την κλιματική αλλαγή για το 2020 και μετέπειτα
Ανακούφιση των απασχολουμένων στον οικοδομοτεχνικό τομέα μέσω της αναβάθμισης και πιστοποίησης των δεξιοτήτων τους
Αύξηση της απασχόλησης στον κατασκευαστικό κλάδο
Ενδυνάμωση της ανταγωνιστικότητας και του κύρους των προαναφερθέντων επαγγελματιών τόσο σε εθνικό όσο και ευρωπαϊκό επίπεδο μέσω της αναγνώρισης της κατάρτισής τους

[***] Η ανάπτυξη και πιλοτική εφαρμογή τριών πλήρως λειτουργικών σχημάτων κατάρτισης και πιστοποίησης προσόντων στα ειδικά θέματα ΕΞΕ έχει ήδη ξεκινήσει στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος «BUILD UP Skills UPSWING» – http://skills-upswing.gr/

Αναφορές

[1] Stefan Thomas, Energy efficiency on the international agenda ‐ Driving climate goals, energy transition and national policies? – Renewable Energy & Efficiency Week 2016, Berlin, 2 November 2016.

[2] Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ανακοίνωση για το Κτηριακό Απόθεμα, 2016, http://ec.europa.eu/energy/en/topics/energy-efficiency/buildings.

[3] Οδηγία 2002/91/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την Ενεργειακή Απόδοση των Κτηρίων, 16 Δεκεμβρίου 2002.

[4] Οδηγία 2010/31/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την Ενεργειακή Απόδοση των Κτηρίων (αναδιατύπωση), 19 Μαΐου 2010.

[5] Οδηγία 2006/32/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την Ενεργειακή Απόδοση κατά την τελική χρήση και τις ενεργειακές υπηρεσίες και για την κατάργηση της οδηγίας 93/76/ΕΟΚ του Συμβουλίου, 5 Απριλίου 2006.

[6] Οδηγία 2012/27/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την Ενεργειακή Απόδοση, την τροποποίηση των οδηγιών 2009/125/ΕΚ και 2010/30/ΕΕ και την κατάργηση των οδηγιών 2004/8/ΕΚ και 2006/32/ΕΚ, 25 Οκτωβρίου 2012.

[7] Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ανακοίνωση για τα νέα μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας, 2016, https://ec.europa.eu/energy/sites/ener/files/documents/technical_memo_energyefficiency.pdf.

[8] Υπουργείο Ενέργειας, Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής, Εθνικό Σχέδιο Δράσης Ενεργειακής Απόδοσης, Σύμφωνα με την παρ. 2 του άρθρου 24 της οδηγίας 2012/27/ΕΕ, Αθήνα, Δεκέμβριος 2014.