Καθολική ενεργειακή αναβάθμιση κτηρίων με ορίζοντα το 2050
Εγκρίθηκε από το ΥΠΕΚΑ η έκθεση μακροπρόθεσμης στρατηγικής για την κινητοποίηση επενδύσεων για την ανακαίνιση του αποτελούμενου από κατοικίες και εμπορικά κτήρια, δημόσια και ιδιωτικά, εθνικού κτηριακού αποθέματος (Άρθρο 4, Οδηγία 27/2012/ΕΕ)
Ένα νέο όραμα, αυτό του «αειφορικού κτηριακού αποθέματος έως το 2050», έθεσε το Υπουργείο Περιβάλλοντος εγκρίνοντας τη σχετική εθνική στρατηγική, ένα σχέδιο αρχών για τη σταδιακή ενεργειακή αναβάθμιση όλων των –δημόσιων και ιδιωτικών– κτηρίων στην Ελλάδα μέσα στα επόμενα 34 χρόνια. Το σχέδιο περιλαμβάνει ελάχιστα μέτρα μέχρι το 2020, κυρίως θεσμικού και ενημερωτικού χαρακτήρα, πιθανότατα λόγω των περιορισμένων δημοσιονομικών της χώρας.
Η «έκθεση μακροπρόθεσμης στρατηγικής για την κινητοποίηση επενδύσεων για την ανακαίνιση του αποτελούμενου από κατοικίες και εμπορικά κτήρια, δημόσια και ιδιωτικά, εθνικού κτηριακού αποθέματος» εκπονήθηκε με τη συνεργασία στελεχών του ΥΠΕΝ και του Εργαστηρίου Ήπιων Μορφών Ενέργειας του ΤΕΙ Πειραιά. Στόχος είναι το 2050 όλα τα κτήρια «να έχουν υψηλή ενεργειακή απόδοση και, ιδανικά, μηδενική ή/και την ελάχιστη δυνατή κατανάλωση ενέργειας». Η εθνική στρατηγική για την αναβάθμιση του κτηριακού αποθέματος συνδυάζεται με το 2ο Εθνικό Σχέδιο Δράσης Ενεργειακής Απόδοσης και το 1ο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τις ΑΠΕ, δημιουργώντας όλο εκείνο το πλέγμα των φιλόδοξων στόχων που η χώρα θα μεταθέτει συνεχώς τις επόμενες δεκαετίες.
Εν πάση περιπτώσει, οι στόχοι του παρόντος σχεδίου για την επόμενη τετραετία είναι ενδιαφέροντες. Περιλαμβάνει κυρίως θεσμικού χαρακτήρα κινήσεις, ώστε να εκσυγχρονιστεί η νομοθεσία και να δημιουργηθούν οι κατάλληλες υποδομές. Επίσης, προβλέπει διάφορες δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, όπως όλες οι εθνικές στρατηγικές που έχουν προωθηθεί (εις μάτην) την τελευταία τριακονταετία.
«Η ρευστή οικονομική κατάσταση και η μικρού μεγέθους αγορά στον τομέα της ενεργειακής ανακαίνισης των κτιρίων κρατάνε ακόμη υψηλά τα κόστη για ανακαίνιση, όταν ανάγονται σε μονάδες εξοικονόμησης ενέργειας. Το υψηλό κόστος λειτουργεί αποτρεπτικά σε επίπεδο μεμονωμένων μικροεπενδυτών που δεν εξασφαλίζουν οικονομίες κλίμακας. Ειδικά στη χώρα μας πρέπει να συνεκτιμηθεί το μεγάλο ποσοστό ιδιοκτησίας, που καθιστά τη λήψη αποφάσεων σε κτήρια πολλών ιδιοκτησιών εξαιρετικά δυσχερή», παρατηρεί ορθά η έκθεση.
Τι αναφέρει η έκθεση
Στην έκθεση αναλύονται τα πέντε βασικά σενάρια που συνδυάζουν τον τύπο της ανακαίνισης με το ρυθμό ανακαίνισης και το ποσοστό εξοικονόμησης ενέργειας.
Ρυθμός ανακαίνισης κτηρίων
Μια βασική παράμετρος για τη διερεύνηση των επιλογών και τη διαμόρφωση της μακροπρόθεσμης στρατηγικής είναι ο ρυθμός ανακαίνισης του κτηριακού αποθέματος. Η μέχρι σήμερα διεθνής εμπειρία καταγράφει τιμές από 0,36% έως 2,6% σε ανακαινίσεις που διαρκούν και δεν αποτελούν απλά ατομικές και μεμονωμένες ενέργειες. Με βάση έρευνες που αφορούν τον τρόπο επιλογής των βασικών παραμέτρων με στόχο την εξοικονόμηση ενέργειας στον κτηριακό τομέα, τελικά επιλέχθηκε να μελετηθούν τρία διαφορετικά επίπεδα έντασης στο ρυθμό ανακαίνισης:
- Βασικός, με σταθερές ετήσιες ποσότητες, που αποτυπώνει ουσιαστικά το ρυθμό ανακαίνισης της τρέχουσας πρακτικής χωρίς τη λήψη επιπρόσθετων μέτρων
- Αργά αυξανόμενος, με ένα σταθερό ρυθμό ετήσιας αύξησης
- Μέσης έντασης, με μια άμεση σημαντική αύξηση που στη συνέχεια θα διατηρηθεί σταθερή.
Είναι προφανές ότι υπάρχουν πολλοί συνδυασμοί ρυθμών ανακαίνισης, όμως κάθε φορά πρέπει να λαμβάνεται υπόψη το πλήθος του κτηριακού αποθέματος, η οικονομική κατάσταση της χώρας, ο βαθμός ωριμότητας των επενδυτών, τα διαθέσιμα κεφάλαια κ.λπ. Για το λόγο αυτό έχουν απορριφθεί άλλα είδη ρυθμών ανακαίνισης, όπως για παράδειγμα ο ισχυρής έντασης ρυθμός ανακαίνισης, που σύμφωνα με σχετική έρευνα απαιτεί σημαντικές επενδύσεις και καθιστά απαγορευτική την υιοθέτησή του στη χώρα μας τη δεδομένη χρονική στιγμή. Οι συγκεκριμένοι τρεις διαφορετικοί ρυθμοί έχουν επιλεγεί για να εκτιμηθεί η ανάγκη επενδύσεων με τα αντίστοιχα ενεργειακά και παράλληλα κοινωνικά και οικονομικά οφέλη που προκύπτουν, ειδικά για την περίπτωση των κατοικιών. Για τις υπόλοιπες κατηγορίες κτηρίων, επειδή ο αριθμός τους δεν είναι μεγάλος, στην παρούσα φάση αναλύεται μόνο ο βασικός ρυθμός, που αφορά σταθερό αριθμό κτηρίων ανά έτος, και ο αργά αυξανόμενος ρυθμός.
Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία και εκτιμήσεις, υπολογίζεται ότι κατά μέσο όρο διενεργούνται ενεργειακές παρεμβάσεις σε περίπου 25.000 έως 30.000 κατοικίες ετησίως. Ο αργά αυξανόμενος ρυθμός και ο μέσης έντασης επιλέχθηκαν καθώς παρέχουν τελικά τη δυνατότητα να καλυφθεί ένα υψηλό ποσοστό κτηρίων του συνολικού αποθέματος της τάξης του 70-80%. Οι ρυθμοί ανακαίνισης απεικονίζονται γραφικά στο παρακάτω σχήμα.
Στον Πίνακα 10 καταγράφονται αναλυτικά παραδείγματα των ρυθμών ανακαίνισης για την περίπτωση των κατοικιών.
Η περίπτωση των κτηρίων άλλων χρήσεων (μη-κατοικιών του τριτογενούς τομέα) λόγω του μεγέθους του αποθέματος (σχετικά μικρό συγκρινόμενο με τις κατοικίες) δεν αναλύεται ως προς το ρυθμό χωριστά.
Τύπος ανακαίνισης κτηρίων
Στο πλαίσιο της παρούσας ανάλυσης θα μελετηθούν τέσσερις διαφορετικοί τύποι ανακαίνισης που αφορούν το ποσοστό ανακαίνισης, δηλαδή την αναμενόμενη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας, η οποία επηρεάζει αντίστοιχα και το κόστος της επένδυσης. Οι τέσσερις τύποι ανακαίνισης περιγράφονται στον παρακάτω πίνακα.
Η ελαφριά ανακαίνιση αφορά ουσιαστικά σε μεμονωμένες επεμβάσεις που οδηγούν σε μικρά ποσοστά εξοικονόμησης της τάξης του 20%. Η μέτρια ανακαίνιση που αναφέρεται σε ποσοστό εξοικονόμησης 40% αξιοποιεί την τρέχουσα εμπειρία του προγράμματος «Εξοικονόμηση κατ’ Οίκον» του ΥΠΕΚΑ, σύμφωνα με το οποίο ο μέσος όρος των επεμβάσεων εξοικονομεί περίπου 40% ενέργεια, αλλά δεν αντιστοιχούν συνήθως σε ριζικές ανακαινίσεις. Αντίστοιχα, από την εμπειρία των εκδοθέντων πιστοποιητικών ενεργειακής απόδοσης, προκύπτει ότι η ριζική ανακαίνιση (δηλαδή η αναβάθμιση των κτηρίων σε κατηγορία Β) θα οδηγούσε σε εξοικονόμηση ενέργειας της τάξης του 60% για την περίπτωση των κατοικιών. Τέλος, επισημαίνεται ότι, παρότι δεν έχει οριστεί επίσημα το «σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης κτήριο» στην Ελλάδα και δεν έχουν καθοριστεί τα επιμέρους χαρακτηριστικά του, για τις ανάγκες της παρούσας έκθεσης θεωρείται ότι το «σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης κτήριο» θα εξοικονομεί ενέργεια της τάξης του 80%, αρκετά κοντά στον ευρωπαϊκό στόχο κατανάλωσης 40-50 kWh/m2 ετησίως για την περίπτωση της κατοικίας *.
(* Παρότι τα παραπάνω ποσοστά τύπου ανακαίνισης δεν αντιστοιχούν πλήρως στις περιπτώσεις μη-κατοικιών, για τους σκοπούς της παρούσας μελέτης έχουν διατηρηθεί τα ίδια ποσοστά και για τις περιπτώσεις καταστημάτων και γραφείων, εκπαιδευτικών και σχολικών κτηρίων, νοσοκομείων και ξενοδοχείων.)
Συνήθως, το ποσοστό εξοικονόμησης ενέργειας συνδέεται με το κόστος της ανακαίνισης, το οποίο μετράται αντίστοιχα συγκρινόμενο με το κόστος της αξίας του ακινήτου. Παραδείγματα ανακαινίσεων με αντίστοιχα ενδεικτικά κόστη, όπως έχουν προκύψει από την πρακτική της αγοράς, καταγράφονται στον επακόλουθο πίνακα.
Συνθέτοντας διάφορες επιλογές μέτρων επέμβασης για τυπικές κανονικές κατοικίες νοικοκυριών και αντίστοιχα για κτήρια άλλων χρήσεων εκτιμάται το κόστος ανά μονάδα μέτρησης της εξοικονομούμενης ενέργειας **. Οι τιμές που καταγράφονται βιβλιογραφικά για την Ελλάδα κυμαίνονται από 0,7 έως και 2,2 ευρώ/kWh, με τη μέγιστη τιμή όταν τα υλικά που χρησιμοποιούνται και οι αντίστοιχες εργασίες έχουν πολύ υψηλή αξία (που η εφαρμογή τους απαιτεί ιδιαίτερες τεχνικές γνώσεις). Όπως προκύπτει από την ανάλυση της παρούσας μελέτης, τυπικές ανακαινίσεις σε κατοικίες εκτιμάται ότι κοστίζουν 1 ευρώ/kWh, σε σχολεία 1,2 ευρώ/kWh, ενώ σε γραφεία, καταστήματα, νοσοκομεία και ξενοδοχεία περίπου 1,5 ευρώ/kWh.
Αναλύοντας διάφορα σενάρια ανακαίνισης για τυπικά κτήρια προκύπτει ότι η υλοποίηση μεμονωμένων δράσεων χαμηλού κόστους (π.χ. η εγκατάσταση μόνο ηλιακού θερμοσίφωνα) εξοικονομούν αντίστοιχα μικρό ποσοστό των ενεργειακών αναγκών. Είναι επομένως επιθυμητό οι ανακαινίσεις να είναι μεγαλύτερου βάθους, συνδυάζοντας μέτρα εξοικονόμησης που βελτιώνουν συνολικά το κτήριο, τόσο το κέλυφος όσο και τα λειτουργικά του συστήματα (θέρμανση, κλιματισμός, φωτισμός).
Ήδη από το πρόγραμμα «Εξοικονόμηση κατ’ Οίκον» του ΥΠΕΚΑ το ποσοστό εξοικονόμησης που προκύπτει κατά μέσο όρο είναι της τάξης του 40%, με μέσο κόστος ανακαινίσεων περίπου 10.000 ευρώ. Ωστόσο, αν η ανακαίνιση περιορισθεί σε μέτρα που εξοικονομούν το 40% της ενεργειακής κατανάλωσης, τότε η λειτουργία του κτιρίου παγιδεύεται (lock-in) σε σχετικά σημαντική κατανάλωση και μάλιστα αρκετά μακριά από το στόχο των κτηρίων χαμηλής κατανάλωσης που στοχεύει η Ευρώπη, 40-50 kWh/m2 ετησίως. Μόνο τα σενάρια που χαρακτηρίζονται ως ριζική ανακαίνιση είναι δυνατό να επιτύχουν τους στόχους της εξοικονόμησης ενέργειας όπως ορίζεται από την ΕΕ (BPIE 2011, [33]).
(** Περιπτώσεις για το δυναμικό εξοικονόμησης και την τυπολογία του ελληνικού κτηριακού αποθέματος έχουν αναλυθεί στο πλαίσιο του έργου TABULA (2012) [15] που υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος Intelligent Energy Europe (IEE).)
Σενάρια ανακαίνισης κτηρίων
Με βάση τις παραπάνω παραμέτρους συντίθενται τελικά πέντε σενάρια, που συνδυάζουν τον τύπο της ανακαίνισης με το ρυθμό ανακαίνισης:
α) Το Βασικό Σενάριο (Σ1) περιλαμβάνει μία σταθερή κατανομή του ρυθμού ανακαίνισης, δηλαδή 25.000 κτήρια/έτος θα αναβαθμίζονται κυρίως σε ποσοστό 20% (ελαφριά ανακαίνιση) και λιγότερο σε ποσοστό 40% (μέτρια ανακαίνιση) και 60% (ριζική ανακαίνιση).
Ουσιαστικά, πρόκειται για ένα σενάριο που περιγράφει την κατάσταση που θα ίσχυε χωρίς τη λήψη κάποιων επιπρόσθετων ευνοϊκών μέτρων. Είναι η σημερινή πρακτική της ελληνικής αγοράς, όπως εκτιμάται από τις πρόσφατες άδειες ανακαινίσεων (ΕΛΣΤΑΤ) και από την ίδια την αγορά (προμηθευτές και συνεργία ανακαίνισης), καθώς και την τρέχουσα πρακτική που διαμόρφωσαν τα προγράμματα εξοικονόμησης ενέργειας σε κτήρια (πρόγραμμα «Εξοικονόμηση Κατ’ Οίκον, προγράμματα τραπεζών, κ.λπ.).
β) Στο Μέτριο Σενάριο (Σ2) μεταβάλλεται αργά αυξανόμενα ο ρυθμός ανακαίνισης, συνδυάζοντας διάφορους τύπους ανακαίνισης. Το μέτριο σενάριο επιτυγχάνει μεγαλύτερη εξοικονόμηση, αφού σημαντικό μέρος του αποθέματος επιτυγχάνει εξοικονόμηση της τάξης του 60%. Παρόλ’ αυτά, στο τέλος της περιόδου (2050) αρκετά σημαντικό μέρος του κτηριακού αποθέματος παραμένει να λειτουργεί ενεργειακά αποδοτικότερα αλλά μακριά από το στόχο των 40-50 kWh/m2 ετησίως.
γ) Το Ισχυρό Σενάριο (Σ3) στηρίζεται σε ρυθμό ανακαίνισης μέσης έντασης και περιλαμβάνει ακόμα μεγαλύτερο βάθος ανακαινίσεων. Με το σενάριο αυτό επιτυγχάνεται σχετικά γρήγορα (έτη 2018-2020) να δημιουργηθεί κτηριακό απόθεμα με καλή ενεργειακή συμπεριφορά, ενώ στο τέλος της περιόδου (έτος 2050) επιτυγχάνεται ανακαίνιση σε επίπεδο 60% (ριζική ανακαίνιση) σε μεγάλο ποσοστό του κτηριακού αποθέματος, έχοντας ξεκινήσει από το 2025.
δ) Το Φιλόδοξο Σενάριο (Σ4) περιγράφει επίσης ένα ρυθμό μέσης έντασης, με διαφορετικού τύπου ανακαινίσεις, οι οποίες στα τελευταία έτη περιλαμβάνουν και κτήρια με σχεδόν μηδενική ενεργειακή κατανάλωση (nZEB). Από άποψη ενεργειακή είναι το σενάριο που επιτυγχάνει τα μεγαλύτερα ποσοστά εξοικονόμησης για ένα πολύ μεγάλο μέρος του κτηριακού αποθέματος, ενώ μέρος του αποθέματος λειτουργεί σε συνθήκες σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης.
ε) Το Σενάριο Στόχων (Σ5) περιγράφει επίσης ένα ρυθμό μέσης έντασης, με διαφορετικού τύπου ανακαινίσεις, που επιτυγχάνει μεγάλα ποσοστά εξοικονόμησης για ένα πολύ μεγάλο μέρος του κτηριακού αποθέματος. Ειδικά με το συγκεκριμένο σενάριο εξετάζεται η περίπτωση επίτευξης των στόχων που έχουν τεθεί για ανακαίνιση κτηρίων μέσω του Εθνικού Σχεδίου Δράσης Ενεργειακής Απόδοσης και αποδίδει τελικά ρυθμό ανακαίνισης τύπου (S), όπου αρχικά (μέχρι το 2020) υπάρχει αύξηση του ρυθμού ανακαίνισης, στη συνέχεια ο ρυθμός διατηρείται σταθερός και στο τέλος αποκαθιστά μια σημαντική τιμή.
Στον παρακάτω πίνακα αποτυπώνονται τα βασικά σενάρια ανακαίνισης που εξετάζονται για χρήση κτηρίου κανονικής κατοικίας νοικοκυριού:
Με την παραπάνω ανάλυση τόσο οι ριζικές ανακαινίσεις όσο και οι ανακαινίσεις που οδηγούν σε κτήρια Σχεδόν Μηδενικής Ενεργειακής Κατανάλωσης (σΜΕΚ) αντιμετωπίζονται σταδιακά και κλιμακώνονται με την πάροδο του χρόνου. Ειδικά η περίπτωση των σΜΕΚ αναφέρεται μόνο στο Φιλόδοξο Σενάριο και μετά το 2025, καθώς η υποχρέωση αφορά κυρίως μόνο νέα κτήρια που δεν συνυπολογίζονται στο υφιστάμενο κτηριακό απόθεμα.
Για τα κτήρια του τριτογενούς τομέα πρέπει να σημειωθεί ότι το πλήθος τους είναι σημαντικά μικρότερο από τον αριθμό των κατοικιών και με διαφορετικό μίγμα καταναλώσεων και προφίλ λειτουργίας. Για το σκοπό αυτό, στην παρούσα φάση της μελέτης δεν κρίθηκε σκόπιμο να γίνει η ανάλυση όλων των παραπάνω σεναρίων, αλλά επιλέχθηκε να αναλυθούν για όλους τους τύπους κτηρίων του τριτογενούς τομέα μόνο το Βασικό Σενάριο (Σ1) και το Σενάριο Στόχων (Σ5), με το οποίο επιτυγχάνονται και οι στόχοι που έχουν τεθεί στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Ενεργειακή Απόδοση.
Στον Πίνακα 14 αποτυπώνονται τα βασικά σενάρια ανακαίνισης που εξετάζονται για τις χρήσεις γραφείων/καταστημάτων, σχολείων, νοσοκομείων και ξενοδοχείων:
Πηγή: b2green.gr
